Guximi i futbollistëve të Iranit që mund të shndërrohet në revolucion

Nuk është e nevojshme të jesh uellsian, iranian apo veçanërisht pjesë e futbollit që të gjeje arsye të mira për ta shikuar ndeshjen e djeshme të Kupës së Botës ndërmjet këtyre të dy kombëtareve. Jo për shkak të asaj që ndodhi në lojë (dy golat e vonshëm të Iranit që thyen zemrat e Uellsit) – aq sa ajo që i parapriu kësaj ndeshjeje. Pak çaste para fillimit të ndeshjes  ofroi një pasqyrë të shkurtër të një kryengritjeje që mund të bëhet ende një revolucion – një përmbysje që jo vetëm që ka implikime të mëdha për Iranin, rajonin e tij dhe botën më gjerë, por që po na kujton edhe neve në atë që na pëlqen të mendojmë si perëndimin liberal dhe të ndritur për gjërat që i marrim si të mirëqena dhe madje mund t’i kemi harruar.

Fokusi i veçantë ishte te këndimi i himneve kombëtare para ndeshjes. Kur Irani luajti kundër Anglisë të hënën, skuadra refuzoi të këndonte, një gjest sfidimi kundër sundimtarëve të vendit të tyre dhe në solidaritet me popullin e tij, mijëra prej të cilëve kanë kaluar dy muajt e fundit duke u angazhuar në revoltë të hapur kundër asaj që ata e shohin si të korruptuar, teokraci represive që ka mbajtur pushtetin në Teheran për 43 vjet. Para ndeshjes, kishte pasur shumë debate nëse kapiteni i Anglisë duhet të mbante një shirit shumëngjyrësh në krah për të protestuar kundër shkeljes së të drejtave të LGBTQ+ nga Katari; në fund, Harry Kane vendosi të heq dorë nga ky shirit nga frika e ndëshkimit me karton të verdhë.

Një formë mjaft e ashpër ndëshkimi ka të ngjarë të presë shfaqjen publike të mospajtimit nga lojtarët e Iranit. Një paralajmërim u dha të enjten, kur një ish-lojtar i kombëtares iraniane, i cili kishte guxuar të fliste kundër regjimit, u arrestua për “fyerje të ekipit kombëtar të futbollit dhe propagandë kundër qeverisë”. Megjithatë, pavarësisht se i dinte rreziqet, homologu iranian i Harry Kane dha një konferencë për shtyp këtë javë në të cilën ai dërgoi një mesazh mbështetjeje të pagabueshme për protestuesit në shtëpi, duke folur “në emër të Zotit të ylberëve”, fraza e përdorur nga një djalë nëntë vjeçar i vrarë në fillim të këtij muaji.

Ai u tha një mesazh familjeve të pikëlluara të Iranit – dhe ka shumë prej tyre, me rreth 400 të vrarë nga autoritetet, duke përfshirë më shumë se 50 fëmijë, së bashku me dëshmi të hollësishme të përdhunimeve brutale dhe torturave të të arrestuarve  –  “Ne jemi me ta dhe pranë tyre, dhe ndajmë dhimbjen e tyre”.

Kur u ngrit himni para ndeshjes së Uellsit, shumica e anëtarëve të ekipit iranian, ndoshta të paralajmëruar për pasojat për veten dhe familjet e tyre nëse do të përsërisnin protestën, mërmëritën nëpër himnin e shtetit të tyre. Kamera i kapi fansat duke qarë, por pakkush do ta kishte menduar se ata ishin lot gëzimi sportiv.

Natyrisht, ndikimi i gjithë kësaj ka më shumë rëndësi në vetë Iranin. Zakonisht mërgimtarët dhe analistët e kujdesshëm po pyesin hapur veten, pasi kanë parë shpërthime të mëparshme pakënaqësie, nëse kjo do të jetë ajo që më në fund do të rrëzojë vetë Republikën Islamike. Ata tregojnë për dallimet me rebelimet e kaluara. Tani siç shkon kjo gjithnjë e më gjerë me protesta në të gjithë vendin; duke pasur parasysh faktin se demonstruesit janë kaq të rinj, e ku mosha mesatare të të arrestuarve është vetëm 15 vjeç; dhe që kërkesat e tyre janë fundamentale dhe nuk janë të hapur për kompromis: ata nuk po kërkojnë këtë apo atë reformë, të cilën regjimi, sado me ngurrim, mund ta akomodojë, por nuk duan asgjë më pak se fundin e sistemit që ka mbizotëruar për katër dekada. Me një lider suprem të sëmurë dhe pasardhjen larg të qenit të siguruar, republika befas duket e pambrojtur.

Disa ëndërrojnë për një tranzicion të shpejtë dhe paqësor drejt një demokracie laike. Por të tjerë paralajmërojnë se Irani po aq lehtë mund të shndërrohet në një Siri të dytë. Prof Ali Ansari parashikon lëvizjen e radhës të autoriteteve nëse ata ndiejnë se pushteti po i rrëshqet nga duart e tyre: “Ajo që ata do të bëjnë është të qëllojnë shumë më tepër njerëz”, tha ai. Përveç kësaj, njerëzit mund të qëllojnë kundër. Nëse armët vijnë nga Kurdistani iranian dhe Balochistani, një luftë civile është një mundësi reale.

Çdo ndryshim në Teheran sigurisht që do të dërgojë valë tronditëse në rajon, ku Irani ka qenë një lojtar kyç dhe vdekjeprurës në luftërat në Siri dhe Jemen; Për vite me radhë, Teherani ka qenë kërcënim kundër të cilit shtetet e Gjirit (edhe Izraeli) janë bashkuar. Irani ka rëndësi edhe për botën më të gjerë: mos shikoni më larg se dronët vdekjeprurës iranianë që janë vendosur nga aleati i Teheranit, Moska, kundër Ukrainës. Dhe mos harroni përpjekjet e vazhdueshme, fillimisht nga presidenti amerikan Barack Obama dhe më pas Joe Biden, për të siguruar një marrëveshje që mund të frenojë ambiciet bërthamore të Iranit.

E megjithatë, edhe nëse politika rajonale dhe ndërkombëtare do të mbetej e mbërthyer, ne duhet t’i kushtojmë vëmendje thirrjes që ngrihet në rrugët e Iranit. Ashtu sikurse pushtimi i Ukrainës i kujtoi perëndimit se, me të gjitha të metat dhe dështimet e tij të dokumentuara mirë, është më i preferueshëm se alternativa – tirania dhe agresioni, siç mishërohen nga Vladimir Putin – kështu edhe populli i Iranit vraponte pas kujtimeve tona për gjërat fundamentale.

Rikujtojmë incidentin që nisi këto protesta. Gjithçka filloi pasi “policia e moralit” e Iranit ndaloi një grua të re, Mahsa Amini, sepse disa fije flokësh poshtë hixhabit të saj ishin të dukshme. Ajo u arrestua dhe u rrah për vdekje.

Për të qenë të qartë, kjo nuk ka të bëjë me të drejtat dhe gabimet e mbulesës. Është shumë më e thjeshtë se kaq. Bëhet fjalë për të drejtën për të zgjedhur, të drejtën e një qenieje njerëzore për të vendosur se çfarë bënë me trupin e vet. Kjo është arsyeja pse edhe gratë me hixhab po i bashkohen këtyre protestave. Sepse parimi është shumë i qartë. Ai qëndron kundër ajatollahëve të Teheranit që u thonë grave të mbajnë mbulesë dhe, me të njëjtën ashpërsi, edhe kundër qeverisë franceze që u thotë grave të mos mbajnë mbulesë. Bëhet fjalë për të drejtën e njeriut për autonomi, lirinë e individit.

“Kjo është një luftë për vlerat universale” thotë shkrimtarja iraniane Maryam Namazie. Ajo ka të drejtë. Kjo është një betejë për liritë aq themelore, e artikuluar dhe e kërkuar në epokën e Iluminizmit, saqë shumë perëndimorë tani i marrin ato të drejta krejtësisht të mirëqena. Por për iranianët e vitit 2022, ato janë të reja dhe të çmuara – por të paarritshme.

Kjo është arsyeja pse është kaq prekëse të shohësh pankartat që mbanin sloganin e kësaj revolte: Gratë, Jeta, Liria. Ose për të dëgjuar për gazetaret femra tani prapa grilave për raportimin e vdekjes së Mahsa Aminit. Ose për të dëgjuar për gratë që janë ngopur nga gjykatat që e konsiderojnë dëshminë e tyre me vlerë sa gjysma e asaj të një burri. Ose për të lexuar për zgjuarsinë e protestuesve që mbulojnë thjerrëzat e kamerave të sigurisë me peceta higjenike, duke e ditur se torturuesit e tyre mezi guxojnë t’i prekin për t’i hequr. Ose për të parë turmat që këndojnë himnin e improvizuar të lëvizjes së tyre.

Në një kohë kur mund të ketë një konfuzion të madh në perëndim rreth asaj se çfarë është ose duhet të jetë feminizmi, dhe kur shpesh ka një ngërç për zbatimin e të drejtave universale kudo – lindur nga një nxitje e kuptueshme për t’u dukur respektues ndaj kulturave të ndryshme, edhe kur mjeshtrit e atyre kulturave nuk tregojnë respekt për (të paktën) gjysmën e racës njerëzore – është e vlefshme që të kujtohen edhe një herë bazat.

Populli i Iranit po i tregon botës se njerëzit kudo dëshirojnë të qeverisen nga ata që mund t’i zgjedhin dhe t’i shkarkojnë, në vend të njerëzve të supozuar të shenjtë që pretendojnë autoritet unik për të interpretuar tekstet e shenjta. Që njerëzit kudo dëshirojnë të flasin, ose të këndojnë, ndjenjën që është në zemrat e tyre.

Pra, njerëzit kudo dëshirojnë të jenë të lirë.

Jonathan Freedland është një kolumnist i The Guardian